شرکت های دانش بنیان، راهبرد اصلی توسعه کشور
راهبرد اصلی توسعه کشور توسعه دانش‌بنیان است
با توجه به سند چشم انداز بیست ساله کشور به صورت ضمنی می‌توان استنباط کرد که راهبرد اصلی توسعه کشور توسعه دانش‌بنیان است و راهکار توسعه دانش بنیان، بازاریابی در شرکت های دانش بنیان به خصوص برای دستاورد های دانش بنیان و ایده های دانش بنیان می باشد. در این راه و برای توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان و رشد اقتصاد دانش‌بنیانی، معافیت‌ها و تسهیلاتی در نظر گرفته شد تا کشور به این سمت حرکت کند. معافیت‌هایی مثل معافیت‌های سربازی، معافیت مالیاتی و… و تسهیلاتی مثل پرداخت وام‌ها و استفاده از تسهیلات مراکز رشدی مثل پارک‌های علم و فناوری از جمله این مواردند.
اگر بخواهیم به آمار استناد کنیم، براساس گزارش منتشرشده توسط معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهوری در سال گذشته وضعیت ایران در حوزه اقتصاد دانش‌بنیان و نوآور در شاخص‌های جهانی ۴۲ رتبه بهبود یافته و از رتبه ۱۲۰ در سال ۲۰۱۴ به رتبه ۷۸ در سال ۲۰۱۶ رسیده است، اما موردی که ما شاهد آن هستیم و توجه ما را جلب می‌کند، رشد کند شرکت‌های دانش‌بنیان و مسائل و موانع آنها در بحث‌های مختلف از ساختار خود این شرکت‌ها گرفته تا قوانین دولتی است. در این گزارش مساله ساختار این شرکت‌ها و ترکیب تیم‌های آنها بررسی شده است.
خلاء مدیریت و بازاریابی در شرکت های دانش بنیان
یکی از معیار‌ها برای موفقیت یک شرکت و ایده دانش بنیان، داشتن تیم خوب است. تیم خوب باید تنوعی از مهارت‌های مورد نیاز آن شرکت و ایده را در خود داشته باشد.مثلا وقتی استارتاپی شروع به فعالیت می نماید مطمئنا تنها به یک تیم فنی و یا تنها یک تیم بازاریابی و مدیریتی نیاز ندارد و ترکیبی از این ها را برای رسیدن به اهدافش مورد نیاز است.
تیمی که هم بتوانند بخش فنی را به روز نگه دارد هم بتواند با توجه به حضور رقبا، مشتریان خود را حفظ و راضی نماید و تصمیمات درست بگیرد و و همینطور بخش های دیگر مورد نیاز آن هم به خوبی حرکت نمایند. موردی که در شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور ما مشهود است، این است که بیشتر افرادی که به سمت شرکت‌های دانش‌بنیان می‌روند و در این حوزه فعال هستند، افرادی‌اند که تخصص‌شان در حوزه فنی است و ما در این شرکت‌ها خلأ دانش مدیریتی و بازاریابی را مشاهده می‌کنیم.
تزریق دانش مدیریتی به شرکت های دانش بنیان
اوایل دی ماه و در راستای معرفی برترین محصولات دانش‌بنیان پارک علم و فناوری دانشگاه تهران و مشاهده این خلأ در شرکت‌های مستقر در این پارک مساله از محمدجعفر صدیق‌دامغانی‌زاده، معاون برنامه‌ریزی و فناوری اطلاعات دانشگاه تهران پرسیده شد و ایشان در پاسخ گفت:
“ما هم این اشکال را می‌دانیم و راه‌حل آن را بلد نیستیم. از کجا باید دانش مدیریتی تزریق کرد؟ از کجا به بعد اگر دانش مدیریتی نیامد شرکت افت می‌کند؟ روش تزریق آن دانش مدیریت چیست؟”
وی در ادامه افزود:
“ما راهکار‌های مختلف را امتحان کرده‌ایم، اما این یک قسمت پیچیده از بازی است و من نمی‌توانم بگویم راه‌حل دقیق چیست و پیدا کردن راه‌حل‌های عملیاتی بسیار سخت است. به‌طور مثال استارت‌آپ‌های حوزه آی‌تی در این زمینه بسیار موفق بوده و برای همین هم برای مردم شناخته‌شده‌تر هستند، اما شرکت‌های دانش‌بنیان در این زمینه ضعف جدی دارند. ضعف مسائل مدیریتی یکی از مسائل اصلی شرکت‌هاست، ولی اینکه چطور آن را جبران کنیم، کار آسانی نیست.”
وی همچنین افزود:
“سیاست‌های روشن و حمایت‌های خوبی در این زمینه وجود ندارد. مثلا به نظر من یک نهادی می‌توانست در کشور متولی شود و افراد باسابقه را در این حوزه جمع کند و منابعی را در اختیار آنها قرار دهد تا این افراد در این مجموعه‌ها حضور یابند و افراد را شناسایی کنند و به آنها این سرویس را بدهند. البته برای همه این کارها باید از افراد باتجربه استفاده شود و اینکه مدل این چیست، باید آن را دریابیم. در این حوزه باید از چند مسیر حرکت کرد و نمی‌شود راه‌حل‌های ساده ارائه داد. به هر حال این یک مساله است و راه‌حل‌های متفاوت وجود دارد و مشخص نیست که راه‌حل درست چیست؟”
تجاری سازی دستاورد های دانش بنیان
البته با توجه به وجود این دغدغه راهکار های دولتی هم برای رفع موانع فروش مناسب شرکت ها در این حوزه و یافتن بازار مطمئن برای آن ها اندیشیده شده است که به طور مثال رسالت معاونت نوآوری و تجاری سازی فناوری در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در این راستا می باشد.یا اینکه پارک های علم و فناوری و مراکز رشد هم در این راستا و در جهت تجاری سازی دستاورد های دانش بنیان فعالند ولی آنطور که باید نتوانسته اند موفق عمل نمایند.
نیاز به بازاریابی قوی‌تر در شرکت‌های دانش‌بنیان
عادل طالبی، متخصص بازاریابی و مدرس سازمان مدیریت صنعتی در خصوص بازاریابی گفت:
“شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور ما به‌ویژه در سال‌های اخیر اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده‌اند زیرا اهمیت این شرکت‌ها مبتنی بر مفاهیمی بود که در اقتصاد مقاومتی مطرح شده بود.”
” از طرف دیگر مشوق‌هایی که به شرکت های دانش بنیان داده شد، موجب شد که تعداد زیادی از شرکت‌ها تمایل داشته باشند که خودشان را به عنوان دانش‌بنیان ثبت کنند. درباره موضوع تجاری‌سازی ایده و بازاریابی برای دانش‌بنیان‌ها باید توجه داشته باشیم که یک طیفی در این شرکت‌های دانش‌بنیان داریم که تعدادی واقعا شرکت‌های دانش‌بنیان هستند و تعدادی هم هستند که جهت کسب منافع و بهره‌برداری از مزیت‌ها و مشوق‌های دانش‌بنیان خودشان را از طریق طی کردن مراحل و… دانش‌بنیان ثبت کرده‌اند.”
وی تجربه شخصی خود را در خصوص تجاری‌سازی ایده در شرکت‌های دانش‌بنیان بیان نمود:
“من خودم را شخصا فرد خلاقی نمی‌دانم، اما افراد خلاق زیادی را دیده‌ام و چیزی که در آنها قابل مشاهده است، این است که عاشق ایده و محصول‌شان می‌شوند و خیلی از وقت‌ها به این توجهی ندارند که آیا بازار توان جذب و نیاز به این محصول را دارد یا خیر.”
تجاری سازی ایده های دانش بنیان
نکته بسیار مهمی که در زمینه تجاری‌سازی ایده‌ها در محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان وجود دارد، این است که گاهی پذیرش برخی محصولات که توسط شرکت های دانش بنیان ارائه می شود در بازار وجود ندارد. خود شرکت‌های دانش‌بنیان هم که افراد متخصص در آنها حضور دارند ، معمولا تیم متخصص بازاریابی ندارند. متاسفانه پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشدی که وجود دارند، تیم‌های بازاریابی قوی و جدی در داخل خودشان ندارند و نمی‌توانند این برآیند را داشته باشند که آیا این محصول می‌تواند وارد بازار شود یا خیر و اگر وارد بازار شد، چه میزان سرمایه نیاز دارد.
به نظر می‌رسد فرایند‌هایی که ایده‌های شرکت‌های دانش‌بنیان در آن ثبت می‌شوند، باید از نظر بازاریابی و مالی نیز مورد ارزیابی قرار بگیرند و حمایت‌های بازاریابی هم ارائه شود. حمایت‌هایی که در حال حاضر از شرکت‌های دانش‌بنیان انجام می‌شود، در این حد است که مثلا معافیت‌های مالیاتی داشته باشند و… خوب است، اما این جذابیت‌ها بیشتر مورد استفاده شرکت‌هایی است که به نظر خیلی دانش‌بنیان نیستند و خودشان را ثبت کرده‌اند که صرفا از این تسهیلات استفاده کنند.
آن شرکت‌هایی که واقعا دانش‌بنیانند، حواس‌شان به این هزینه‌ها و فرایند‌های پس از تولید و عرضه اولیه آن نیست و فکر می‌کنم که حمایت‌ها باید در این جهت هم انجام شود و شرکت‌ها شناسایی شوند. ما مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری را داریم و باید در داخل این پارک‌ها واحدهای بازاریابی شکل بگیرند.
از طرفی طی این فرایند خیلی از هزینه‌های اضافی را شاهد هستیم. مثلا نمونه‌های مختلف ساخته می‌شود و این کار مهندسان صنایع و دیگر متخصصان است که این اصلاحات را انجام دهند. اگر این اتفاق بیفتد، می توانیم امیدوار باشیم که ایده های دانش‌بنیان وقتی به نمونه اولیه تجاری رسیده و قابل عرضه در بازار شوند.