خلاصه ای از شرایط شرکت های دانش بنیان
حمایت از شرکت های کوچک و دانش بنیان
حمایت از کالای ایرانی در دوران مدرن تنها به این معنی نیست که از تولید کنندگان کلان حمایت شود. بلکه باید حمایت از شرکت های کوچک و دانش بنیان را نیز در نظر داشت. این شرکت‌ها با وجود کوچک بودن، از دانش بالای نخبگان بهره می برند که توسعه این شرکت ها می تواند تحولات بسیاری را در زمینه های تکنولوژیک ایجاد کند و باید با شناخت بازار صحیح محصولات دانش بنیان از آن ها حمایت شود. زمینه‌ای که در حال حاضر کشور به شدت به آن نیاز دارد. چرا که توسعه تکنولوژیک میتواند نیازهای بسیاری را در صنعت کشور برطرف کند، نیازهایی که در روزهای تحریم به سختی مرتفع می‌شوند. بر این اساس میتوان دریافت که شرکت‌های دانش بنیان نقشی اساسی در حمایت از کالای ایرانی خواهند داشت.
دبیر ستاد فرهنگ سازی اقتصاد دانش بنیان معاونت علمی گفت:
“شرکت‌های دانش‌بنیان تلاش زیادی را برای تولید محصولات با فناوری های برتر انجام می دهند اما همچنان با چالش هایی مواجه هستند.”
پرویز کرمی دبیر ستاد فرهنگ سازی اقتصاد دانش بنیان معاونت علمی درباره ویژگی‌هایی که یک شرکت دانش بنیان باید دارا باشد اظهار کرد:
“طبق ماده ۱ قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش بنیان و تجاری سازی نوآوری ها و اختراعات، شرکت یا موسسه دانش بنیان یک مجموعه خصوصی یا تعاونی است که به منظور هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی (شامل گسترش و کاربرد اختراع و نوآوری) و تجاری سازی نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالا و خدمات) در حوزه فناوری های برتر و با ارزش افزوده فراوان تشکیل می شود.”
تجاری سازی نتایج تحقیق و توسعه شرکت های دانش بنیان
کرمی ادامه داد:
“بر این اساس شرکت دانش بنیان براساس دو ویژگی مهم فعالیت در حوزه فناوری برتر و تجاری سازی نتایج تحقیق و توسعه شرکت های دانش بنیان فعالیت می‌کند. همچنین مطابق آیین نامه ارزیابی و تشخیص شرکت ها و موسسات دانش بنیان، کالاها و خدمات باید دارای سه شرط باشند تا به عنوان کالا و خدمت دانش‌بنیان به شمار آیند.”
مشاور معاون علمی و فناوری رییس جمهوری سطح فناوری، مرحله تولید و طراحی مبتنی بر تحقیق و توسعه را به عنوان این سه شرط بیان کرد و گفت:
“کالاها و خدمات باید در حوزه فناوری های بالا یا متوسط به بالا باشند به این معنا که دانش فنی طراحی و ساخت نمونه آزمایشگاهی یا دانش فنی فرآیند تولید محصول به دلیل پیچیدگی فنی به سختی قابل کپی‌برداری بوده و کسب آن از موانع اصلی ورود شرکت‌های دیگر به بازار باشد. همچنین محصول نیازمند تحقیق و توسعه قابل توجه، توسط تیم فنی خبره برای کسب آن بوده و در نهایت منجر به ایجاد خواص یا کارکردهای پیچیده‌ای در محصول شود.”
شرایط تایید شرکت های دانش بنیان
کرمی درباره مرحله تولید نیز عنوان کرد:
“کالاهای ارایه شده، باید در حال تولید بوده یا حداقل در حد نمونه آزمایشگاهی (با قابلیت بررسی فنی) ساخته شده باشند، همچنین خدمات، باید دارای اسناد فروش باشند. در مرحله طراحی مبتنی بر تحقیق و توسعه نیز شرکت باید طراحی اساسی و قابل توجهی مبتنی بر فعالیت های تحقیق و توسعه در مواردی همچون طراحی زیرسیستم اصلی کالا و خدمت، طراحی یکپارچه‌سازی کالا و خدمت و طراحی فرآیند (یا تجهیزات) تولید کالا و خدمت، مشروط به پیچیده بودن این فرآیند (یا تجهیزات) تولید باشد. با توجه به موارد بالا اگر شرکتی به شرط دارا بودن کالا یا خدمتی با شرایط فوق به چهار دسته «نوپا نوع ۱»، «نوپا نوع ۲»، «تولیدی نوع ۱» و «تولیدی نوع ۲» تایید می شود.”
دبیر کل جشنواره فرهنگی و هنری “ایران ساخت” در بخش بعدی سخنان خود به سابقه تاسیس این شرکت های دانش بنیان در کشور اشاره کرد و گفت:
“قانون حمایت از شرکت ها و مؤسسات دانش بنیان و تجاری سازی نوآوری ها و اختراعات در سال ۱۳۸۹ در مجلس شورای اسلامی تصویب و به دنبال آن در سال ۱۳۹۱ آیین نامه اجرایی قانون در هیات وزیرات تصویب و ابلاغ شد. تصویب این قانون آغاز بزرگترین برنامه دولتی برای حمایت از شرکت ها و موسسات دانش بنیان بوده است. از زمان اجرای قانون در سال ۱۳۹۲، ۵۵ شرکت به عنوان دانش بنیان تایید شدند که این رقم در سال ۱۳۹۷ به بیش از ۳۵۰۰ شرکت رسیده است.”
مزیت ایران در ایجاد شرکت های دانش بنیان
وی درباره مزیت ایران در ایجاد شرکت های دانش بنیان ابراز کرد:
” معمولا دارایی شرکت های تولیدی و خدماتی به داشتن امکانات خط تولید، زمین، ساختمان و سرمایه های بانکی شناخته می شود. اما شرکت های دانش بنیان که اغلب شرکت های کوچک و نوپایی هستند، چنین دارایی هایی را در حد کم در اختیار دارند. اما در مقابل سرمایه اصلی این شرکت ها داشتن نیروی انسانی نخبه و دانش انباشته شده در این نیروها است. دلیل این موضوع هم این است که این شرکت ها معمولا به دنبال تجاری سازی نتایج تحقیق و توسعه هستند. و از آنجایی که تحقیق و توسعه نیازمند استفاده از نیروهای نخبه، خلاق و با استعداد است، بنابراین شرکت های دانش بنیان را افراد تحصیلکرده و نخبه تشکیل می دهند.”
کرمی با اشاره به اشتغالزایی این شرکت ها گفت:
” یکی از مهمترین مسائل در تحقق اقتصاد مقاومتی رهایی از تلاطم ها و تکانه های اقتصادی است. اقتصادی که به منابع طبیعی مانند نفت خام وابسته باشد، هر زمان با تغییر قیمت ها و تحریم ها و مسائل بین المللی تحت تاثیر قرار گرفته و دچار اشکال می شود. به همین دلیل اقتصاد مقاومتی به دنبال تغییر این وابستگی از منابع طبیعی به عامل دیگری است که دارای پایه های مستحکم و تغییر ناپذیری باشد. این عامل عبارت است از اقتصادی که به علم و دانش وابسته است.”
رهبر انقلاب در سال ۱۳۹۴ و در جمع نخبگان اهمیت اقتصاد دانش بنیان را اینگونه توصیف کردند:
اقتصاد دانش بنیان، پایه محکم اقتصاد مقاومتی
“یکی از پایه‌های محکم اقتصاد مقاومتی، اقتصاد دانش‌بنیان است؛ اساس کار در اقتصاد مقاومتی، اقتصاد دانش‌بنیان است؛ زیرا اقتصاد مقاومتی اقتصاد درون‌زا است، اقتصادی است که در داخل پایه‌های مستحکمی دارد که تکانه‌های بین‌المللی و جهانی و اقتصادی آن را از جا درنمیبرد؛ این اقتصاد مقاومتی است.”
مشاور معاون علمی و فناوری رییس جمهوری ادامه داد:
“از آنجایی که حمایت از تشکیل و توسعه شرکت های دانش بنیان در جهت ایجاد اقتصادی بر پایه علم بوده و خواهد بود، بنابر این اشتغالی که از این مسیر ایجاد خواهد شد در مقایسه با اشتغال ناشی از فروش منابع طبیعی مانند نفت به مراتب پایدارتر و مستحکم تر است.”
تاثیر شرکت های دانش بنیان بر رشد تولید ناخالص ملی
وی شرکت های دانش بنیان را در رشد تولید ناخالص مهمی تاثیرگذار دانست و بیان کرد:
“درآمد شرکت های دانش بنیان در سال اول اجرای قانون در سال ۱۳۹۲ ، حدود ۲ هزار میلیارد ریال بوده است. که این رقم در سالهای بعد از آن همزمان با افزایش تعداد شرکت ها رشد قابل توجهی را نشان داد و بر اساس آمارهای مندرج در اظهارنامه مالیاتی شرکت ها، درآمد آنها به بیش از ۳۳۰ هزار میلیارد ریال در انتهای سال ۱۳۹۶ رسید. هر چند این میزان در مقایسه با تولید ناخالص داخلی عدد بالایی به حساب نمیاید، اما مسیر توسعه شرکت های دانش بنیان و حمایت از حضور این شرکت ها با شناخت بازار صحیح محصولات دانش بنیان در بازارهای داخلی و بین المللی، میتواند سهم اقتصاد دانش بنیان را در آینده به مراتب بیشتر کند.”
دبیر ستاد فرهنگ سازی اقتصاد دانش بنیان معاونت درباره شناخت و آشنایی مردم با شرکت های دانش بنیان نیز ابراز کرد:
“با تشکیل معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، مسیر توسعه نوآوری و فناوری در کشور به صورت هدفمند در حال رشد و تکامل است. یکی از نشانه های این اتفاق مبارک تلاش برای فرهنگ سازی مفاهیمی همچون رهایی از پول نفت، رهایی از اقتصاد نفتی، توجه به رشد فناوری، استفاده از ظرفیت نیروی انسانی نخبه برای رفع نیازهای کشور و … شدت بیشتری گرفت. به طوری که اکنون میزان آشنایی جامعه با این مفاهیم نسبت به سال های قبل از آن رشد قابل توجهی داشته اشت. هرچند که همچنان نیازمند تلاش برای آشنایی و فرهنگ سازی در جامعه در رابطه با موضوعات مرتبط با اقتصاد دانش بنیان هستیم.”
ستاد توسعه علم، فناوری و اقتصاد دانش بنیان
کرمی همچنین بیان کرد:
“هم اکنون ستاد توسعه علم، فناوری و اقتصاد دانش بنیان تشکیل شده است و برگزاری سالانه جشنواره ایران ساخت یکی از مهمترین برنامه های معاونت علمی و فناوری رییس جمهور است که به منظور حمایت از شرکت های کوچک و دانش بنیان برگزار می گردد. برای معرفی محصولات دانش بنیان نیز علاوه بر تلاش شرکت ها، مجموعه های مختلفی مانند مرکز فن بازار ملی ایران شکل گرفته اند تا برای هرچه بیشتر معرفی محصولات شرکت ها اقدام کنند.”
وی تولید محصولات مبتنی بر دانش را یکی از مهمترین مزیت های شرکت های دانش بنیان دانست که در جهت رفع نیاز های کشور و قطع وابستگی به خارج بوده اند. اغلب این محصولات مانع از خروج ارز از کشور شده و توانایی های رقابتی برای اقتصاد ایران در مقابل سایر کشورها ایجاد کرده اند.
به گفته کرمی، مهمترین ظرفیت این شرکت ها نیز استفاده از جوانان نخبه است . جمعیت جوان و تحصیلکرده کشور یکی از مهمترین سرمایه های نظام جمهوری اسلامی ایران است که اگر به درستی استفاده نشوند یا به خارج از کشور مهاجرت میکنند و یا توانایی هایشان به هدر خواهد رفت. از این رو ایجاد فرصت هایی برای رشد این استعداد ها و استفاده از توانمندی های آنان مسیری است که با توسعه و حمایت از شرکت های دانش بنیان ایجاد شده است.
شناخت بازار صحیح محصولات دانش بنیان
دبیر کل جشنواره ایران ساخت همچنین از چالش و موانع پیش روی این شرکت ها سخن گفت و در خصوص شناخت بازار صحیح محصولات دانش بنیان بیان کرد:
“شرکت های دانش بنیان تلاش زیادی را برای تولید محصولات با فناوری های برتر انجام میدهند. در این مسیر اغلب این شرکت ها به دلیل عدم توانایی در شناخت صحیح بازار و مسائل آن، با مشکل فروش محصولاتشان مواجه هستند. از دیگر سو هنوز هم هستند مجموعه های دولتی و غیر دولتی بزرگی که با وجود محصولات مشابه داخلی اقدام به خرید از خارج میکنند. به همین دلیل ایجاد بازار برای محصولات دانش بنیان از مهمترین مشکلات پیش روی این شرکت ها است.”
کرمی همچنین یادآور شد:
“نیروی انسانی فعال در شرکت های دانش بنیان، تحصیلکردگان دانش گاه های کشور هستند و این خود بزرگترین نقشی است که دانشگاه ها در این مسیر دارند. همچنین شرکت های دانش بنیان بسیاری ذیل مجموعه های وابسته به دانشگاه ها ( به عنوان نمونه پارک ها و مراکز رشد) فعالیت میکنند. اما این ها در مقابل حجم بالای تحصیلکرده های دانش گاهی همچنان رقم پایینی است و میتوان با حمایت از شرکت های کوچک و دانش بنیان این رقم را افزایش داد.”